سیزدهمین سالگرد ارتحال عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله حاج سید محمد حسن مرعشی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه)
۲۸ مردادماه ۱۴۰۰ مصادف با سیزدهمین سالگرد ارتحال عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله حاج سید محمدحسن مرعشی رضوان‌الله‌تعالی‌علیه است.
سید محمدحسن مرعشی شوشتری
(زادهٔ ۱۳۱۶ در شوشتر — درگذشت ۲۸ مرداد ۱۳۸۷ در تهران)
از متخصصین زمینه فقه و حقوق و اصول فقه بود. وی شاخه‌های علوم اسلامی را در سطوح مختلف از محضر بزرگانی چون سید محمد حسن آل‌طیب، سید محمدتقی حکیم، حاج شیخ محمدتقی شیخ شوشتری و سید محمد جزایری فرا گرفت. مرعشی در پی بیماری کلیوی در صبح روز دوشنبه ۱۶ شعبان ۱۴۲۹قمری/۲۸ مرداد ۱۳۸۷ شمسی در سن ۷۳ سالگی در تهران جان سپرد. پیکر پاکش صبح سه‌شنبه در تهران و صبح روز چهارشنبه در شوشتر تشییع و در مقام صاحب الزمان(عج) به خاک سپرده شد.
به گزارش خبرگزاری مهر،
در آئین نکوداشت آیت‌الله سیدمحمدحسن مرعشی شوشتری در خانه اندیشمندان علوم انسانی که ۱۸ اسفندماه سال ۱۳۹۲ برگزار شد، سخنرانان با بیان اینکه مقام معظم رهبری ایشان را استاد حوزه های علمیه می‌دانستند، گفتند: آیت‌الله مرعشی در طهارت روح و قدرت استدلال بی‌نظیر بود.
در ابتدای این مراسم حجت الاسلام رضوان طلب، مدیر کارگروه فقه و حقوق خانه اندیشمندان علوم انسانی درباره هدف از برپایی این مراسم گفت: پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) فرموده‌اند احترام به دانشمندان خصوصا اگر سابقه دینی داشته باشند تعظیمی است در برابر پروردگار. در واقع با این جلسات و گردهمایی ها امیدواریم روح ما با روح این بزرگوار پیوند پیدا کند و با حضورمان در این مجالس به ایشان پیام می‌دهیم که انسانهای فراموشکاری نیستیم و در غربت قبر ایشان را تنها نمی‌گذاریم و ادای دین می‌کنیم.
وی افزود: نام ایشان را در جامعه تکرار می‌کنیم و اجازه نمی دهیم حافظه جامعه ایشان را از یاد ببرد. برگزاری این جلسات در واقع یک ادای تکلیف و مصداقی از مصادیقی است که با عنوان شعائر یاد می‌شود. ما خیلی وقت‌ها از ثروت علمی خود غافلیم و گاهی دیگران هستند که ما را از این غفلت بیدار می‌کنند.
رضوان طلب عنوان کرد: ۸۰ سال پیش یکی از دیپلماتهای فرانسوی حدود ۱۸ سال در ترکیه و ایران زندگی کرد. بعد از طی این مدت تصمیم گرفته بود کتاب “شعائر الاسلام” محقق حلی را بدون اینکه از سوی کسی پشتیبانی شود از زبان عربی به فرانسه ترجمه کند، انجام این کار توسط کسی که وظیفه او یک مأموریت سیاسی بود بسیار تعجب برانگیز بود. علاوه بر اینکه باید مفاهیم دشوار فقهی و حقوقی ر از زبانی که هیچ سنخیتی با زبان فرانسوی ندارد ترجمه می‌کرد. این فرد در ابتدای کتاب دلیل خود را از ترجمه این کتاب این طور عنوان کرده بود: کسانی که از دور با نام اسلام آشنا هستند تصور می‌کنند اسناد علمی مسلمانان در قرآن خلاصه شده است که آن هم به صورت پراکنده مطالبی آورده شد و اشاره مختصری به احکام حقوقی دارد اما به عقیده من مدلهای حقوقی قوی‌ای در بین مسلمانان وجود دارد برای افراد حقوقدانان فرانسوی می‌تواند تجربه خوبی باشد. من این کتاب را ترجمه کردم تا بگویم مسائل حقوقی که در این کتاب وجود دارد شاید به فکر هیچ یک از حقوقدانان فرانسوی نرسید در واقع ظرایفی که در این کتاب آورده شده بسیار شاخص است.
وی افزود: این فرد فرانسوی در بیان هدف دوم خود از ترجمه این کتاب آورده است در کشورهای اسلامی همزبانان و هموطنان من نیز زندگی می‌کنند و شاید سروکار آنها به دادگاههای کشورهای اسلامی بیفتد و ممکن است که از قواعد و حقوق اسلامی سررشته نداشته باشند. به واسطه ترجمه این کتاب هموطنان من با مباحث فقه حقوقی آشنا می‌شوند و در صورت لزوم می‌توانند در دادگاههای کشورهای اسلامی از خود دفاع کنند.
رضوان طلب افزود: باید اعتراف کنم که در رشته های مختلف از ثروتهایی که داریم بی اطلاعیم و نسبت به آنها ارزشگذاری کم بینانه ای داریم. تصور ما بر این است که در رشته های مختلف از جمله فقه و حقوق همچنان محتاج هستیم و باور نمی‌کنیم که دیگران دست نیازشان را دراز کرده‌اند و تنها زمانی که یک نفر دنبال منابع ما می‌رود و آنرا کشف می‌کند متوجه ثروتهایمان می‌شویم.
مدیرکارگروه فقه و حقوق خانه اندیشمندان علوم انسانی افزود: همه ما دست یافتن به تعالی را از آرمانهای خود قرار داده‌ایم اما تنها راه دستیابی به این تعالی این است که برای رضای خدا کار کنیم وقتی کاری برای خدا باشد خود بخود عالمگیر می‌شود. کسی که با نیت رضای خدا قدم در راهی بگذارد قطعا موفق و پیروز خواهد شد کما اینکه شاهد هستیم پس از گذشت سالها از نوشته محقق حلی یک دیپلمات فرانسوی تصمیم می‌گیرد که آنرا با سرمایه خود در کشوری بیگانه منتشر کند باید به این موضوع اعتراف کنیم که نیت محقق حلی تنها رضای خدا بوده است.
وی ادامه داد: آیت‌الله مرعشی به گردن جامعه حقوقی ما حق داشتند و ما نیز باید حق‌شناس باشیم خدای متعال این فکر را به ذهن ما داد تا از دوستانی که اخیرا از ما جدا شده‌اند در این خانه یاد کنیم. ازجمله آنها آیت‌الله مرعشی شوشتری است که بسیار مظلوم واقع شده اند و از ایشان به ندرت نامی برده شده است.
حجت‌الاسلام رضوان طلب گفت: این جلسه بهانه‌ای بود تا کارهای پژوهشی ما در میان صنف اساتید رشته فقه و حقوق، وحدت و انسجامی پیدا کند ما این کاستی و نبود انسجام را در رشته فقه و حقوق احساس می‌کنیم و این پیوند را با کسانی که هم صنف ما هستند برقرار نکرده‌ایم در حالی که در نظام ارزشگذاری علمی و مدیریتی به کارها و پژوهشهای مشترک ارج بیشتری می‌نهند.
مدیرکارگروه فقه و حقوق خانه اندیشمندان علوم انسانی عنوان کرد: بسیاری از افراد توانایی انجام پژوهشهای بزرگ را دارند ولی متاسفانه توانایی انجام آن پژوهشها را با دیگران ندارند. باید تصمیم بگیریم خودمان را از این مزیت محروم نکنیم انجام کارهای پژوهشی توسط اهالی یک مکتب و یک گروه بسیار ارزشمند است. امیدوارم این روش بیش از پیش در مجامع علمی نهادینه شود.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر مرتضی چیت سازان دیگر سخنران این مراسم بود، وی درباره جایگاه و رتبه آیت‌الله مرعشی گفت: مقام معظم رهبری ایشان را استاد حوزه‌های علمیه می‌دانستند. با رحلت ایشان ما نتوانستیم در دانشگاه و حوزه جای ایشان را پر کرده و استاد دیگری را جایگزینشان کنیم.
وی افزود: آیت‌الله مرعشی با وجود اینکه عضو شورای عالی قضایی و معاون قضایی قوه قضائیه بودند اما هر بار که وارد حوزه می‌شدند با کمال فروتنی و تواضع بود. رابطه ایشان با دانشجویان همانند رابطه پدر و فرزند بود اساتیدی که در این محفل حضور دارند به نوعی خصوصیات ویژه اخلاقی ایشان را می شناسند. از بارزترین این ویژگی ها این بود که اگر مدت زمان طولانی هم با ایشان صحبت می کردیم حرف تکراری در مباحث مختلف فقهی و حقوقی و سیاسی از ایشان شنیده نمی‌شد.
دبیر نکوداشت مراسم آیت‌الله سید محمدحسن مرعشی با بیان اینکه رفتار ایشان در کلاس برای ما درس اخلاق بود گفت: آیت الله مرعشی تعلیم و تربیت را کار اساسی و جدی برای ما تلقی می‌کرد. در واقع ایشان مصداق بارز این سخن امام جعفر صادق(ع) بود که هر کس برای خدا آموزش بدهد و برای خدا یاد بگیرد و به علم خود عمل کند در آسمانها بزرگ شمرده می‌شود.
چیت سازان با بیان اینکه آیت‌الله مرعشی در طهارت روح و قدرت استدلال بی‌نظیر بود، گفت: ایشان اهتمام ویژه ای به تحصیلات بانوان داشتند. در مجامع علمی مختلف سعی داشتند شاگردان خانم نیز شرکت داشته باشند و مدارج علمی را تا بالاترین مقطع طی کنند. آیت‌الله مرعشی خود ریاست حوزه علمی مشکاة که مخصوص بانوان بود را برعهده داشت.
دبیر نکوداشت مراسم آیت‌الله محمد حسن مرعشی تصریح کرد: آیت‌الله مرعشی هیچگاه خود را در قید زمان نمی دید. ایشان همیشه بعد از اذان صبح و اقامه نماز در مدرسه عالی شهید مطهری حضور داشتند و کلاس خود را تشکیل می‌دادند. موضوع مهم برای ایشان ایجاد جنبه‌های نوآوری برای دانشجویان بود و برای رسیدن به این هدف خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کردند.
دکتر حسین میرمحمد صادقی استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و مدیر گرو جزا و جرم شناسی هم در این مراسم به ارائه سخن پرداخت و گفت: در زمینه حقوق مدنی بابت اینکه مباحث حقوقی به روز باشد مشکلی وجود ندارد، اما در بحثهای حقوق کیفری این چنین نبود و این مباحث کاملا سکولار شده بود و فقه جزا در آن جایگاهی نداشت. بنابراین کسی که قرار بود در این حوزه کار کند با مشکلات و دشواری های بسیاری مواجه بود.
وی افزود: به نظر من ورود آیت‌الله مرعشی در این زمینه به دلیل مسئولیت پذیری ایشان بود. جالب اینکه ایشان با کمال شجاعت مباحث و نظریات را عنوان می‌کردند از جمله در بحث قضاوت زنان که بسیار دشوار و کلیدی بود ایشان به خوبی و به صورت کاملا جامع این نوع موضوعات مربوطه را اظهار می‌کردند.
میرمحمد صادقی تصریح کرد: در جلسات مختلف شاهد بودم که هیچ دچار رودربایستی با سایر اساتید نمی شد و به صراحت و روشنی نظریات خود را بیان می کرد. علاوه بر این ویژگی اخلاقی ایشان وقتی معاون قضایی شد هیچگاه در حالات و رفتار و منش خود تغییری ایجاد نکردند و همواره تواضع و فروتنی خود را داشتند.
مدیر گرو جزا و جرم شناسی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه آیت‌الله مرعشی در امور خیر نیز شرکت داشتند گفت: ایشان بسیار دست به خیر بودند ازجمله آن راه اندازی دانشکده علوم قضایی در خوزستان بود. از آنجا که آب و هوای این شهر بسیار گرم بود قضاتی که به خوزستان می‌رفتند ماندگار نبودند از همین رو آیت‌الله مرعشی به فکر ایجاد دانشکده علوم قضایی در خوزستان افتادند تا دانشجویان و بومیان همان شهر عهده‌دار مقام حقوق و قضاوت شوند، به شخصه شاهد بودم که با چه شوق و اشتیاقی این دانشکده را برای مردمان محروم خوزستان راه اندازی می‌کردند.
وی با بیان خاطره‌ای در توصیف ویژگیهای رفتاری استاد خود گفت: زمانی که دانشکده حقوق امام صادق(ع) به تازگی راه افتاده بود در آنجا عهده دار تدریس شده بودم گاهی دانشجویان از من می‌خواستند که به اتاق آنها رفته و با آنها غذا سرو کنم. یک بار که این دعوت را پذیرفتم به محض ورود به اتاق آیت الله مرعشی را دیدم که با چه فروتنی و تواضعی در اتاق محقر دانشجویان حاضر و با آنها هم سفره شده‌اند. آیت‌الله مرعشی فقه نو را در فقه جزای اسلام بعد از چندین صده وارد کردند و با تمام جرات و صراحت نظریات خود را مطرح می‌کردند. این کار ایشان یعنی ورود فقه نو در فقه جزای اسلام در رشته حقوق، کار نو و بی بدیلی بود که هر کسی توانایی و شجاعت انجام این مسئولیت سنگین را نمی تواند برعهده گیرد.
در این مراسم از همسر آیت‌الله مرعشی تجلیل و قدردانی به عمل آمد و از کتاب «فلسفه ما» اثر مرحوم مرعشی رونمایی شد. این کتاب از سوی انتشارات خرسندی منتشر شد، ترجمه کتاب «فلسفتنا» شهید صدر است که پیش از انقلاب چاپ و اکنون با اصلاحاتی تازه منتشر شده است. علاوه بر این، مجموعه دو جلدی «فقه پویا» از تالیفات مرحوم مرعشی نیز در این مراسم رونمایی شد.
یادآور می‌شود، آیت‌الله سید محمدحسن مرعشی شوشتری در شهرستان شوشتر متولد شد. وی شاخه‌های علوم اسلامی را در سطوح مختلف از محضر عالمانی چون محمد حسن آل طیب، سید محمد تقی حکیم، علامه شیخ محمد تقی شوشتری و سید محمد جزایری فرا گرفت.
دیدگاه‌های او در زمینه فقه جزایی از مهمترین منابع فقهی برای فقیهان و حقوقدانان به شمار می‌آید. آیت‌الله سید محمدحسن مرعشی شوشتری همگام با امام خمینی(ره) در انقلاب شکوهمند اسلامی ایران مشارکت کرد و با عمل به تکلیف اجتماعی خویش با حکم امام خمینی(ره) به عضویت شورای عالی قضایی منصوب شد. همچنین در انتخابات مجلس خبرگان با آرای مردم به عضویت در مجلس خبرگان درآمد.
عناوین برخی از آثار ایشان شامل شرح کتاب الفیه ابن مالک به زبان عربی در زمینه ادبیات عرب، شرح بر تلخیص مختصر المعانی به زبان عربی در زمینه ادبیات عرب، شرح بدایه الحکمه به زبان عربی در زمینه فلسفه، شرح نهایه الحکمه به زبان عربی در زمینه فلسفه، شرحی بر تهذیب المنطق تفتازانی به زبان فارسی در زمینه منطق و … است.
