✍🏻 محمدحسن طالبیان
معاون میراث فرهنگی کشور؛
*آینده موزه‌ها و ضرورت تغییر نگاه/موزه‌ها در فرهنگ جوامع جهانی*
معاون میراث فرهنگی کشور عنوان مهم‌ترین مراکز معرفی تمدن و فرهنگ هر ملت در ساختار فرهنگی و روابط بین‌المللی معاصر به شمار می‌آیند. به همین دلیل کمیته بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) از سال ۱۹۷۷ میلادی، روز ۱۸ می برابر با ۲۸ اردیبهشت‌ماه را روز جهانی موزه با هدف گسترش همکاری و همگرایی میان موزه‌های سراسر جهان در زمینه‌های علمی، فرهنگی، صنعتی و هماهنگ‌سازی اقدامات بین‌المللی نام‌گذاری کرده است.
روز جهانی موزه بهانه‌ای برای جلب توجه مردم و افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت و جایگاه موزه‌ها به عنوان یکی از موثرترین الزامات توسعه پایدار است.
موزه‌ها با حفظ و زنده نگه داشتن آثار به جا مانده از تمدن و حیات‌های پیشینیان علاوه بر تقویت هویت و همبستگی ملی و تقویت شاخصه‌های فرهنگی جوامع، موجبات تداوم و بقای فرهنگی بین نسل‌های کنونی و آینده را تضمین می‌کنند.
کمیته بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) با هدف معرفی و جلب توجه همگانی به اهمیت و جایگاه موزه‌ها در زندگی امروز، هرساله و در آستانه سال نوی میلادی با هدف طرح دغدغه‌ها و رویکردهای جدید با جامعه موزه‌داری جهان و مخاطبان موزه با اعلام شعاری از تمامی موزه‌ها در سراسر جهان دعوت می‌کند تا با در نظر گرفتن گزاره انتخابی، رویدادهای موزه‌ای را با اقدامات نوآورانه در رویارویی با چالش‌های اجتماعی، فرهنگی، مشکلات زیست محیطی و… در سالی که پیش رو دارند برنامه‌ریزی و نتایج آن را به اشتراک بگذارند.
با توجه به شیوع کوید ۱۹ و تاثیرگذاری منفی آن بر فرهنگ همچون دیگر عرصه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی، این کمیته شعار” آینده موزه ها: بازیابی و تصوری دوباره” را با در نظر گرفتن عواقب این بیماری بر فعالیت موزه‌ها برای سال ۲۰۲۱ انتخاب کرده تا در مورد بازنگری و تصور مجدد موزه‌های آینده و تحولاتی که موزه‌ها تجربه می‌کنند، تمرکز کنیم.
در برهه‌ای که تعریف فعلی، عملکرد، زمینه‌های فعالیت و روند دیجیتال‌سازی موزه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود، اعلام پاندمی کرونا از سوی سازمان بهداشت جهانی در حوزه موزه‌ها نیز همچون دیگر بخش‌ها آغاز دوره جدیدی بود.
موزه‌ها در رأس مکان‌های عمومی مانند کتابخانه‌ها، سینماها ، تئاترها، رستوران‌ها و… با تعطیلی‌های پیاپی ناشی از رعایت پروتکل‌های بهداشتی با فهرستی از وظایف جدید در برابر وقفه و اختلال در برنامه‌ریزی‌های خود مواجه شدند که باید با برنامه‌های جدید و اقدامات موثرتر جایگزین می‌شدند. این در حالی بود که در زمان بحران‌های دیگر، موزه‌ها به عنوان فضاهای فرهنگی که جوامع می‌توانستند تبادل اطلاعات و ملاقات داشته باشند، همچنان فعال بود.
موزه‌ها در این شرایط و با ملاحظه محدودیت‌های ناشی از کرونا، با استفاده از قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و فناوری‌های عصر دیجیتال و با استفاده از امکانات فضای مجازی و دسترسی‌های آنلاین سعی کردند با ادامه ماموریت خود، ارتباط با جامعه مخاطب را حفظ کنند.
روشن است که آینده موزه‌ها، نحوه تغییر شکل تعریف موزه، سهم موزه‌ها در ایجاد زمینه‌های ارتقای فرهنگی جوامع موجبات تقویت صلح، دموکراسی و گفتگوهای اجتماعی را فراهم خواهد ساخت. در این بازه زمانی استفاده از فناوری‌های جدید و اقدامات منجر به تحولات در امر موزه و موزه‌داری، کاهش شدید بازدیدکنندگان و درآمد موزه‌ها، تاخیر پیش آمده در برنامه‌های افتتاحی، اقدامات حفاظتی و امنیتی بناها، مجموعه‌های تاریخی‌فرهنگی و همچنین مدیریت پرسنل و بازدید کنندگان در زمان‌های مجاز و برنامه‌ریزی آتی رویدادهای این مراکز فرهنگی از جمله موضوعاتی است که نیاز به بازنگری، بحث و بررسی دارد.
داده‌های شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) از میز گرد آنلاین “اندیشه‌هایی درباره آینده موزه‌ها” که با هدف درک بهتر تأثیر شیوع COVID-۱۹ در موزه‌ها و بحث و بررسی در مورد آینده این فضاهای فرهنگی در ماه گذشته با حضور ۱۲ مدیر از موزه‌های جهان برگزار شد، حاکی از آن است که ۳۰ درصد موزه‌های جهان با کاهش کارکنان و ۶درصد با تعطیلی دائمی روبرو هستند.
بازگشایی موزه‌ها در ایام مجاز با اجرای پروتکل‌های بهداشتی با بازدیدکنندگان کمتر و تنظیمات ویژه مراقبت های بهداشتی، زوال پیوندهای اجتماعی در نتیجه تعطیلی موزه‌ها، تعمیر و مرمت آن بخش از موزه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی‌تاریخی که در ایام بازدیدهای عمومی امکان‌پذیر نبود، ارتباط موزه‌ها با جوامع مخاطب با استفاده از روش‌های دیجیتال و دسترسی به مخاطبان جدید، نقش آموزشی و مدنی و مرکز تبادل فرهنگی بودن موزه‌ها از جمله موضوعات مهم مطرح شده در این نشست به شمار می‌رود.
روز ۲۸ اردیبهشت همزمان با گرامیداشت روزجهانی موزه در تقویم ایران آغازگر هفته میراث‌فرهنگی و فرصتی برای توجه و یادآوری و معرفی ارزش‌های میراث‌فرهنگی است.
حفاظت از این داشته‌های فرهنگی و تاریخی در قالب اشیای موزه‌ای و بناها و یادمان‌های تاریخی و فرهنگی امری اجتناب‌ناپذیر و ضروری در اولویت سیاست‌گذاری فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشورها در ایجاد توازن و برقراری توسعه پایدار قرار گرفته است تا نسل‌های آینده نیز همچون پیشینیان پاسدار این میراث اجدادی باشند.
هر چند طی دو سال اخیر بزرگداشت روز جهانی و هفته میراث‌فرهنگی در سراسر کشور به منظور حفظ سلامت مردم و رعایت دستورالعمل‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا به صورت حضوری برگزار نمی‌شود اما با استفاده از فضای مجازی ظرفیت و قابلیت‌های موجود در محمل رسانه‌های دیجیتالی حضور علاقه‌مندان در برنامه‌های تدارک دیده شده فراهم خواهد شد.
با تبریک روز جهانی موزه و هفته میراث‌فرهنگی به جامعه فرهنگی و موزه‌داری کشور امیدوارم در آستانه قرن جدید و شروع دوره جدید برای موزه‌ها در راستای شعار انتخابی “آینده موزه ها: بازیابی و تصوری دوباره” شاهد خلاقیت‌های نو و اقدامات جدید با هدف معرفی و حفظ و احیای بیشتر مواریث تاریخی در کشور و جهان به مخاطبان بیشتر باشیم.
